مدل اقتصادی ایران
اقتصاددانان برای تحلیل و بررسی بهتر اقتصادی ، سیستم های اقتصادی را مدل سازی می کنند . مدل ها نمونه های ساده شده ای هستند که با تمرکز بر شاخص های عملکردی و نتایجی سیستم های اقتصادی را تشریح می کنند.
مدل سازی ، بررسی رویدادهای اقتصادی را ساده تر می کند و رفتار بازار ها را بهتر نشان می دهد .
مثلا مدل اقتصادی ایران و آلمان با هم متفاوت است که در نحوه حکمرانی اقتصادی که همان اقتصاد سیاسی است قابل بررسی است .
در اینجا به نکات مهمی که به عنوان یک فعال اقتصادی ، در مورد مدل اقتصادی ایران باید مورد توجه قرار دهیم اشاره می کنم .

1- با نگاه به مدل اقتصادی ایران مشاهده می کنیم که ایران دارای یک اقتصاد بزرگ ، ترکیبی و پویاست که بیش از 60 درصد آن در اختیار دولت و نهادها و بنیادهای شبه دولتی است . بر اساس اصل ذینفعانه بودن اقتصاد باید بدانیم که دولتها و شبه دولتی ها صاحب منافع هستند و باعث تفریق منافع می شوند . تفریق منافع یعنی میزان توزیع منفعت بین افراد و گروه های مختلف فرق دارد . مثلا در بودجه دولتی شاهدیم در یک سال مشخص ، افزایش بودجه یک سازمان 10 درصد و جایی دیگر 100درصد افزایش می یابد . از طرفی در نتیجه تفریق منافع ، به بطور طبیعی اخبار و اطلاعات مهم اقتصادی به طور مساوی توزیع نمی شود (بازار کارا نیست ) و در نتیجه به عده ای که رانت دارند نفع بسیار بیشتری می رسد . وقتی بازار کارا نیست یعنی اطلاعات به راحتی در دسترس عموم نیست ، پس نا آگاهی و عدم اطمینان ، ریسک را افزایش می دهد ، در نتیجه لازم است با تحلیل های واقع بینانه و تسلط بر رفتار اقتصادی دولت بهترین عملکرد را داشته باشیم .

2- در مدل اقتصاد ایران ، نزدیک به 70 درصد درآمد دولت مربوط به صادرات نفت و گاز و خام فروشی است .در نتیجه اقتصاد کشور ما به شدت آسیب پذیر ، پر نوسان و بی دفاع در برابر تنش های بین المللی مثل تحریم هاست که در نهایت به شدت به هر نوع تهدید و تنش واکنش می دهد بنابر این نوسانات زیادی در بازارهای سهام ، طلا و …. دیده می شود .

3- اقتصاد ایران یک اقتصاد تورمی است و میانگین تورم در بلندمدت نزدیک به 20 درصد بوده است . در نتیجه کسری بودجه و تورم پولی ، مدل درآمدی دولتهاست . (در مبحث تورم در مورد کسری بودجه و مالیات پنهان آشنا می شویم ) پس ما هرگز در ایران مانند بسیاری از کشورها تورم پایین و منفی نخواهیم داشت . انباشت تورم در نهایت باعث رشد همه بازارها می شود اما دقت کنیم که ریسک و بازدهی بازارها متفاوت خواهد بود .

4- در مدل اقتصادی ایران به خاطر تورم مزمن و در نتیجه انباشت تورم ، شاهد جهش شدید قیمتها و به نوعی رشد انفجاری بازارها به صورت دوره ای هستیم .مثلا شاهد رشد چند صد درصدی در بازار سهام یا ملک در دوره های رونق هستیم . در نتیجه این مدل اقتصادی ، سرنوشت مالی افراد در کشور ما شباهت زیادی به بازیکنان بازی مار – پله دارد . در بازی مار- پله شما برای رسیدن به نقطه پایان بازی ، در مسیر با دو گزینه مار و پله مواجه می شوید که حرکت شما را در مسیر مستقیم به شدت تحت تاثیر قرار می دهند . در این بازی اگر خوش شانس باشید به پله برخورد می کنید و به صورت میانبر به سمت بالا و نقطه پایان حرکت می کنید . اگر بد شانس باشید به مار برخورد می کنید که در نتیجه چندین گام به عقب بر می گردید .
در اقتصاد ما سیکل های تورمی همین مار و پله ها هستند که در مسیر ما قرار می گیرند . یک سیکل تورمی برای یکنفر مانند پله عمل می کند و ارزش ریالی دارایی های او مثل ملک یا سهام را چندین برابر می کند و برای شخص دیگری که تمام سرمایه خود را به صورت سپرده بانکی برای خرید خانه یا ماشین در آینده قرار داده مثل مار عمل می کند و سالها به عقب باز می گرداند .
فرض کنید آقای حسینی 5سال پیش برای ساخت خانه وام 14 ساله گرفته است . در سالهای اول پرداخت اقساط نسبت به درآمد برای آقای حسینی مشکل است اما اخیرا بخاطر تورم ، قسط ماهانه نسبت به درآمد ماهانه کاهش یافته و هر سال نیز کمتر می شود ، از طرفی ارزش ریالی خانه او هم سه برابر شده است .

در مقابل ، آقای رضایی کارمندی بوده که پس از 30 سال بازنشسته شده و قرار است دولت 200میلیون تومان پاداش بازنشستگی را 6 ماه دیگر به او پرداخت کند . در 6 ماه آینده ممکن است انباشت تورم باعث انفجار قیمتها شود و ارزش پاداش آقای رضایی را به شدت کاهش دهد و اگر آقای حسینی بر دانش مالی و سرمایه گذاری مسلط نباشد پس از 5 سال عملا پاداش 30سال او از بین خواهد رفت.
پس تورم برای آقای حسینی نقش پله داشته و برای آقای رضایی مثل مار بازی عمل می کند .
تاثیر تورم در زندگی افراد جامعه نسبی و متفاوت است . تورم به نفع بدهکاران و به ضرر طلبکاران است .
پس در ساختار تورمی ، بر عکس باور عموم بدهی گنج است!
نکته قابل توجه این است که در بازی اقتصاد کشور ما ، بر خلاف بازی مار- پله ، ما شانسی بازی نمی کنیم . ما باید با تسلط بر دانش اقتصاد کاربردی و سرمایه گذاری ، همیشه از سیکل های تورمی به عنوان پله استفاده کنیم !

5- در مدل اقتصادی ایران ، نظام پولی غیر مستقل است . یعنی بر خلاف اقتصادهای مدرن ، بانک مرکزی زیر مجموعه دولت است . لذا عدم استقلال بانک مرکزی موجب سیاستهای پولی به نفع دولتها و آسیب به اقتصاد می شود که در مبحث تورم به آن اشاره خواهم کرد . مادامی که بانک مرکزی مستقل نشود ، سیاست پولی خاصیت عملکردی ندارند مثلا دولتها مشکل کسری بودجه خود را به راحتی با چاپ پول حل می کنند که در نهایت منجر به شکل گیری تورم خواهد شد .

6- بخش زیادی از اقتصاد ایران به دلیل حاکمیت دولتی ، دستوری است . از طرفی با توجه به اصل ذینفعانه بودن اقتصاد ، دولت با تغییرات شاخص های عملکردی مثل نرخ بهره با هدف کسب منفعت بدنه دولت ، بر بازارها تاثیر گذار است . مثلا نرخ بهره را کاهش می دهد تا بورس رشد کند تا بتواند با قیمت بالا سهام دولتی را به فروش رساند . باید دقت کنیم که قوانین و بخشنامه های اقتصادی با هدف منفعت دولتی است و اگر دقت نکنیم ضرر می کنیم .

7- اقتصاد ایران با تمام موانع و تفریق منافعی که وجود دارد بازار گراست و قاعده بازار حاکم است . مثلا در بازار ارز یا سهام با وجود تفریق منافع و دستوری بودن ، در نهایت در بلندمدت مثلا بازه های سه ساله ، بازار مسیر طبیعی خود را طی می کند و قیمتها به واقعیت نزدیک می شود .

8- در اقتصاد ایران صنایع بزرگ مثل صنایع ملی مس ایران ، صنعت فولاد ، صنعت نفت و پتروشیمی وجود دارند که می توان با کسب مهارت سرمایه گذاری از آنها منفعت کسب کرد .

9- در مدل اقتصادی ایران ، چرخه های انتخابات ریاست جمهوری ، به نوعی تقویم اقتصادی بدل شده است و باعث شکل گیری چرخه های رونق و رکود بازارها می شود . معمولا در اولین دوره چهار ساله هر دولت ، به علت اعمال سیاتهای انقباضی که با هدف کنترل تورم انجام می شود ، شاهد رکود در بازارها هستیم و در دور دوم با اعمال سیاست انبساطی و همچنین انباشت تورم ، شاهد شوکهای تورمی و رونق بازارها هستیم .

ما به عنوان یک فعال اقتصادی برای تحلیل ، باید با توجه ویژه به مدل اقتصادی کشورمان و رصد شاخص های عملکردی ، شاخص های نتایج را پیش بینی کنیم و بهترین تصمیم گیری را برای سرمایه گذاری خود انجام دهیم .

برگرفته از کتاب بازی اقتصاد . جهت تهیه کتاب اینجا را کلیک کنید .